Onderzoeksvraag en methode
Voor het ondersteunen van cliënten met autisme wordt steeds vaker technologie gebruikt. Binnen Powertools is technologie ontwikkeld voor drie toepassingsdomeinen: omgaan met stress, plannen van activiteiten en ondersteunen van communicatie. In dit document geven we op basis van literatuuronderzoek een kort overzicht van bestaande technologieën voor cliënten met autisme voor verschillende toepassingsdomeinen. We vergelijken dit overzicht met de binnen Powertools ontwikkelde technologische interventies. Vervolgens gaan we dieper in op het toepassingsdomein communicatie- en interactievaardigheden, en eindigen met enkele aanbevelingen voor het verder ontwikkelen van interventies binnen dit domein.
Overzicht van technologieën en toepassingsdomeinen
In hun overzichtsartikel van 48 studies die zijn verricht tussen 2004 en 2014, onderscheiden Aresti-Bartolome & Garcia-Zapirain (2014) drie technologieën (mixed reality, robots, speciale applicaties), en drie toepassingsdomeinen (communicatie- en interactievaardigheden, sociale en imitatievaardigheden en andere vaardigheden) voor cliënten met autisme. Daarnaast behandelen zij telehealth-systemen, die bestemd zijn voor familie van de cliënt en voor zorgprofessionals.
Mixed reality is een overkoepelende term voor augmented reality (AR) en virtual reality (VR), waarmee wordt bedoeld dat virtuele, door de computer gegenereerde elementen gemengd worden met de werkelijkheid. Bij AR worden virtuele beelden of teksten op de werkelijkheid geprojecteerd. De gebruiker kan met deze virtuele elementen interacteren, bijvoorbeeld door middel van een smart phone. Met VR wordt een volledig virtuele wereld gecreëerd, die de gebruiker kan waarnemen door middel van een speciale bril, er interactie mee kan hebben of er zelfs in kan bewegen.
Een robot is een programmeerbare machine die bepaalde taken zelfstandig uit kan voeren. Robots kunnen consequent een bepaald gedrag vertonen, en zorgen daarbij voor een betrouwbare en voorspelbare omgeving of situatie. Robots die zijn uitgerust met sociale en verbale vaardigheden (sociale robots), trekken de aandacht en zijn daarom in staat om interactie met de gebruiker te initiëren en voort te zetten.
Speciale applicaties is een verzamelcategorie van diverse applicaties die speciaal worden ontwikkeld voor gebruik op computers, tablets of mobiele telefoons.
Telehealth–systemen zijn applicaties die worden gebruikt voor beeldcommunicatie. Ze worden gebruikt om informatie uit te wisselen tussen patiënt, familie van de patiënt en zorgprofessional op afstand. Ze ontlasten daarmee zorgprofessionals en reduceren kosten (Baker et al, 2013; Tuxbury, 2013). Daarnaast worden ze gebruikt voor de diagnose en behandeling van autisme op afstand.
De 48 studies zijn behoorlijk gelijkmatig verdeeld over de verschillende technologieën. De meeste studies gericht op de cliënt zijn gedaan naar speciale applicaties(34,8%), gevolgd door mixed reality (24%) en robots (21,7%). De meest voorkomende toepassingsdomeinen voor de cliënt zijn het aanleren en ondersteunen van communicatie- en interactievaardigheden (40%) en sociale en imitatievaardigheden (38%), gevolgd door de restcategorie andere vaardigheden (22%). Speciale applicaties en mixed reality worden ongeveer evenredig toegepast binnen alle toepassingsdomeinen. Robots worden alleen toegepast voor communicatie- en interactievaardigheden en sociale en imitatievaardigheden. Studies naar telehealth-systemen voor familie en/of zorgprofessionals (19,7%) zijn ongeveer evenredig verdeeld over diagnose en behandeling, en communicatie.
Communicatie- en interactievaardigheden
Powertools en Aresti-Bartolome & Garcia-Zapirain (2014) hebben één gemeenschapppelijk toepassingsdomein: communicatie- en interactievaardigheden. Vooral het ondersteunen van communicatie is relevant voor cliënten met autisme, aangezien veel van deze cliënten grote moeite hebben met communicatie en sociale interactie. Aresti-Bartolome & Garcia-Zapirain (2014) geven voorbeelden van toepassingen van drie typen technologieën: mixed reality, robots en speciale applicaties.
Bij mixed reality gaat het bijvoorbeeld om virtuele werelden waar kinderen met autisme elkaar kunnen ontmoeten en met elkaar of met een avatar (een representatie van een karakter in de virtuele wereld) kunnen communiceren binnen een bepaalde sociale context. Hierdoor kan de gebruiker oefenen met sociale vaardigheden. Een voorbeeld is een virtuele omgeving waar kinderen eerst de lichaamstaal en gezichtsuitdrukking van de avatar leren herkennen en vervolgens met de avatar communiceren over school of een verjaardag (Ke & Im, 2013). Een ander voorbeeld is JobTIPS waar cliënten met autisme sollicitatiegesprekken leren voeren (Stickland et al, 2013). Mixed reality is ook bij uitstek geschikt om te werken aan motorische vaardigheden. Door het gebruik van hardware zoals Kinect kan de gebruiker fysiek interacteren met de applicatie.
Robots zijn in staat om op een simpele, gecontroleerde en herhaalbare manier te communiceren waardoor cliënten met autisme zich veilig voelen (Werry et al, 2001; Robins et al, 2005; Lahiri et al, 2013; Warren & Sarkar, 2013). Voorbeeld hiervan is een Wii-gestuurde robot die werd gebruikt in behandelsessies met kinderen (Goodrich et al., 2012). Deze robot kon verschillende gezichtsuitdrukkingen vertonen, waar kinderen op reageerden door middel van taal, gebaren, oogcontact, imitatie en affectie. Na deze sessies hadden de kinderen geleerd om beter te communiceren met zorgverleners.
Speciale applicaties worden gebruikt als communicatiehulpmiddelen in personal computers, tablets en als apps in smart phones (Autismewegwijzer). Een voorbeeld is ZAC Browser (Zone for Autistic Children), een web browser die speciaal is ontworpen voor kinderen en adolescenten met autisme. De browser beperkt het aantal interactieve elementen in de user interface en kan toegang tot bepaalde websites afsluiten.
Binnen Powertools zijn binnen het toepassingsdomein communicatie twee interventies ontwikkeld: M-Power Tablet (een trainingstool in de vorm van een applicatie op een tablet voor het voeren van een groepsgesprek) en M-Power Horloge (een smartwatch met een applicatie die jongeren met autisme helpt met het voeren van een informeel onderling gesprek). Beide interventies zijn voorbeelden van speciale applicaties.
Conclusies en aanbevelingen
Het leren en ondersteunen van communicatie- en interactievaardigheden is een belangrijk toepassingsdomein voor mensen met autisme, waar verschillende technologieën voor kunnen worden ingezet. Binnen Powertools is hiervoor alleen gebruik gemaakt van speciale applicaties. Mixed reality en robotica zijn echter ook veelbelovende technologieën. Robotica is binnen Powertools al wel ingezet voor het plannen van dagelijkse activiteiten (Tinybots). Voor toepassingen waarbij ook familie en zorgprofessionals betrokken zijn kan telehealth worden ingezet. Binnen Powertools is al wel een studie gedaan naar beeldbellen.
Aresti-Bartolome, N., & Garcia-Zapirain, B. (2014). Technologies as support tools for persons with autistic spectrum disorder: A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 11(8), 7767-7802.
Autismewegwijzer. https://www.autismewegwijzer.nl/autisme/zelfstandig-leven/apps-en-ict
Baker, L. C., Macaulay, D. S., Sorg, R. A., Diener, M. D., Johnson, S. J., & Birnbaum, H. G. (2013). Effects of care management and telehealth: A longitudinal analysis using medicare data. Journal of the American Geriatrics Society, 61(9), 1560-1567.
Goodrich, M. A., Colton, M., Brinton, B., Fujiki, M., Atherton, J. A., Robinson, L., Acerson, A. (2012). Incorporating a robot into an autism therapy team. EEE Intell. Syst. 2012, 27, 52–59.
Ke, F., & Im, T. (2013). Virtual-reality-based social interaction training for children with high-functioning autism. The Journal of Educational Research, 106(6), 441-461. doi:10.1080/00220671.2013.832999
Lahiri, U., Bekele, E., Dohrmann, E., Warren, Z., & Sarkar, N. (2013). Design of a virtual reality based adaptive response technology for children with autism. IEEE Transactions on Neural Systems and Rehabilitation Engineering, 21(1), 55-64.
Robins, B., Dautenhahn, K., Te Boekhorst, R., & Billard, A. (2005). Robotic assistants in therapy and education of children with autism: Can a small humanoid robot help encourage social interaction skills? Universal Access in the Information Society, 4(2), 105-120.
Strickland, D. C. (2013). JobTIPS: A transition to employment program for individuals with autism spectrum disorders. Journal of Autism Developmental Disorders, 43(10), 2472.
Tuxbury, J. S. (2013). The experience of presence among telehealth nurses. Journal of Nursing Research, 21(3), 155-161.
Werry, I., Dautenhahn, K., & Harwin, W. (2001). Investigating a robot as a therapy partner for children with autism. Procs AAATE 2001.
ZAC Browser. https://zacbrowser.com/